In gesprek met Monique Brans

Met haar debuutroman Cilento brengt Monique Brans een indrukwekkend en intiem verhaal over trauma, verlangen, geloof en zelfinzicht. De roman vertelt het verhaal van Marí, een vrouw die op jonge leeftijd is verkracht en pas op haar 67ste – na een leven vol schaamte, schuldgevoelens en verstilling – een man ontmoet bij wie ze zich lichamelijk veilig voelt.


Wat volgt is een innerlijke reis die haar confronteert met de sporen van haar verleden en het effect daarvan op haar vrouw-zijn, haar seksualiteit en haar vermogen tot vertrouwen. In een sobere, maar krachtige stijl weet Brans de psychologische diepte van haar personage te verkennen en raakt ze aan universele thema’s zoals liefde op latere leeftijd, de doorwerking van jeugdtrauma, en de botsing tussen intellect en gevoel.

Vandaag gaan we in gesprek met Monique Brans over het ontstaan van Cilento, het schrijfproces, de thematiek en de reacties van lezers. Een gesprek over kwetsbaarheid, kracht en de moed om alsnog volledig te leven.

Wat was het eerste beeld, idee of gevoel dat aan de basis lag van Cilento?
“Mijn eerste beeld was Parijs. Dit hoofdstuk in het boek is geheel autobiografisch en draag ik al 50 jaar met me mee. Ik wist dat ik er ooit een verhaal van zou willen maken, maar had er nog nooit een letter over op papier gezet of zelfs maar over gesproken. Toen ik er eindelijk aan toe was, kwamen er tijdens het schrijven steeds meer herinneringen boven.”

Was er een specifiek moment of ervaring in jouw leven dat je aanzette tot het schrijven van dit verhaal?
“In mijn verhaal valt er aan het begin van de relatie van Marí en Andreas een boek naar beneden over het negatieve zelfbeeld van de vrouw. Dat is ook daadwerkelijk gebeurd. Ik vond dit zó symbolisch en bijzonder dat ik wist dat ik hier iets mee moest doen. Het incident heeft me geholpen om het verhaal verder vorm te geven.”

Waarom koos je ervoor om het verhaal van Marí juist op latere leeftijd te laten beginnen?
“Ik wilde dicht bij mijzelf blijven, zodat de lezer wordt meegenomen in de gevoelens van een oudere vrouw. De terugblikken van Marí vanuit haar huidige leeftijd, hielpen mij ook om een duidelijke structuur in het verhaal te krijgen.”

Marí is een vrouw met diepe trauma’s en een rijke innerlijke wereld. Hoe heb je je in haar gevoelsleven verplaatst?
“Marí is een deel van mijzelf. Ik kwam haar in mijn dagboeken regelmatig tegen en besloot om een personage van haar te maken. Tijdens het schrijven, kwam zij steeds meer tot leven en nam beslissingen die mij verbaasden. Ik moest goed nadenken of ik haar keuzes wilde gebruiken en of die in het verhaal konden passen, zonder de spanningsboog voor de lezer kwijt te raken. Zij begon als een deel van mij waarmee ik in gesprek ben gegaan, en die in het verhaal steeds meer een eigen leven ging leiden, net als de andere personages. De regie lag natuurlijk bij mijzelf, maar uiteindelijk was ik ook benieuwd hoe het verhaal zou aflopen, ook al had ik van tevoren een duidelijke structuur gemaakt.”

De relatie tussen Marí en Andreas raakt aan thema’s als intimiteit, schaamte en vertrouwen. Hoe heb je balans gevonden tussen subtiliteit en openheid in het beschrijven van zulke kwetsbare onderwerpen?
“Omdat ik mijn hele leven al een dagboek bijhoud, heb ik geleerd om mijn gevoelens vanuit verschillende invalshoeken te verwoorden. Iedere dag neem ik daar de tijd voor. Gewoon voor mijzelf. Niemand hoeft dat te lezen, maar bij het schrijven van mijn verhaal kon ik deze vaardigheid inzetten om bepaalde gevoelens van de personages precies op de juiste plekken in te passen.”

Hoe speelt Marí’s religieuze opvoeding een rol in haar strijd tussen verlangen en schuld?
“Mijn katholieke opvoeding was gebaseerd op schuld. De kerk ziet de basis van het menszijn in schuld: Mea Culpa, Mea maxima culpa. Een onschuldig kind moet gedoopt worden om gezuiverd te worden van schuld, voordat het leven überhaupt begint. Ik begrijp wel waar die symboliek vandaan komt, maar je mag menselijke verlangens niet uitbannen en vervangen door schuldgevoelens om er als mens te mogen zijn zoals je bent. Ik vond het heerlijk om deze gevoelens in mijn verhaal te kunnen verwoorden en uitwerken.”

De toon van Cilento is zorgvuldig, intiem en psychologisch. Hoe heb je jouw schrijfstijl ontwikkeld om dit verhaal recht te doen?
“Ik ben zelf door veel pijn en verdriet gegaan en heb hard aan mijzelf moeten werken om hieruit te komen. Iedere ochtend schrijf ik op wat mijn gevoelens zijn en waar ik sta. Ik herinner me mijn dromen en wil weten waar ze vandaan komen. De indrukken die ik overdag opdoe, worden ‘s nachts verwerkt in beelden die een boodschap in zich dragen. Door hiermee aan de slag te gaan, houd ik mijzelf psychisch in balans en kon ik mij richten op het verhaal zonder de lezer te belasten, want die heeft recht op leesplezier, vooral als het thema complex is.”

Wat was voor jou de grootste uitdaging tijdens het schrijven?
“Het was een uitdaging om denken en gevoel in de juiste woorden bij elkaar te brengen, zodat de lezer kan meevoelen waar de personages doorheen gaan. Ik kwam mijzelf regelmatig tegen in dit proces en vroeg me dan af of ik überhaupt iets te melden had. Er bleef geen spat van mij heel, maar als ik dan doorschreef, ondanks mijn angst om te falen, gaf dit een ultiem geluksgevoel.”

Je beschrijft hoe een negatief zelfbeeld – geworteld in trauma en opvoeding – doorwerkt in een nieuwe relatie. Waarom vond je het belangrijk om dit onderwerp aan te kaarten?
“Als ik hierover echt met iemand in gesprek ga, merk ik al heel snel dat bijna iedereen worstelt met relaties, ook al lijkt het gras bij een ander altijd groener. Ieder mens heeft issues vanuit het verleden en als je iemand echt wil leren kennen, komen die vooral in een nieuwe, intieme relatie aan de orde.”

Denk je dat er in de samenleving voldoende ruimte is voor verhalen over liefde en seksualiteit op latere leeftijd – en dan specifiek vanuit een vrouwelijk perspectief?
“Ja, absoluut. De vele programma’s over dating bewijzen het universele verlangen naar een liefdesrelatie. Maar juist op latere leeftijd neem je bagage mee, die je dan samen moet inpassen in de werkelijkheid van wie je bent geworden. Daar zitten vele kanten aan. Het kan zomaar klikken en naadloos in elkaar passen, maar je kunt jezelf ook op vlakken tegenkomen, waar je nog geen weet van had en dat kan heel confronterend zijn. Ik merk dat vrouwen die alleen wonen, geen zin meer hebben om voor een man te zorgen vanuit een oud rollenpatroon en oudere mannen zijn niet geëmancipeerd. Dat geeft al schuring. Vooral praten over eigen gevoelens zijn ze niet gewend en dat is voor een vrouw nodig om tot echte verbinding te komen, geestelijk en lichamelijk. Het blijft een speld in een hooiberg, waar veel mensen naar op zoek zijn.”

De titel Cilento verwijst naar een plek, maar misschien ook naar meer dan dat. Kun je uitleggen waarom je voor deze titel hebt gekozen?
“De klank van Cilento is vol en melodieus, maar suggereert ook een stilzwijgen, het ongezegde. Daarbij wilde ik een korte titel die de schitterende locatie aangeeft en tegelijkertijd een gevoel van Stilte laat doorklinken; van reflectie en schoonheid.”

De ‘onveilige veiligheid’ waarin Marí terechtkomt, klinkt als een paradox. Wat betekent die term voor jou binnen het verhaal?
“De chemie tussen Marí en Andreas voelt in eerste instantie veilig, maar confronteert ze uiteindelijk beiden met een onveilig verleden. Vanuit haar kerkelijke opvoeding schaamde zij zich voor haar menselijke verlangens, haar seksualiteit, haar lichaam, maar bij Andreas voelde dit natuurlijk. Marí moest zichzelf binnenstebuiten keren om bij haar werkelijke gevoelens te kunnen komen. In het verhaal kun je lezen hoe deze gevoelens in hun intieme relatie aan het licht komen en hoe ze hiermee omgaan.”

Wat heeft het schrijven van dit boek jou persoonlijk gebracht?
“Het heeft me een narratief gegeven waarin ik mijn trauma kon verwerken. Nu ik mijn eigen verhaal lees, heb ik mijzelf weer beter leren kennen en vooral waar ik toe in staat ben. Het heeft me inzicht gegeven en heelheid, omdat ik mijn kwetsbaarheid heb durven tonen. Ik heb me letterlijk en figuurlijk blootgegeven, maar dat heeft me ook in mijn kracht gezet.”

Hoe waren de reacties van lezers die zich herkenden in Marí’s verhaal?
“Ik hoor dat het verhaal leest als een trein en de meesten het in een ruk hebben uitgelezen. De intimiteit die ik heb beschreven resoneert nog lang na, maar zoals ik in mijn nawoord aangaf, wordt er niet echt openlijk over gesproken. Het raakt een intimiteit die veel mensen voor zichzelf willen houden, maar wat hopelijk een nieuw perspectief biedt voor een andere benadering van seksualiteit.

Een paar reacties:

• Een mooie literaire prestatie, dapper en eerlijk. Gewoon geweldig.

• Ik heb je boek in twee dagen uitgelezen. Ik was er echt stil van, echt onder de indruk. Het heeft nog een hele poos in mijn hoofd gezeten. Je vertelde dat dit boek geschreven moest worden. Ik snap nu waarom!

• Wat een indrukwekkend en openhartig boek. Prachtig en ook kwetsbaar geschreven. Ik vind het ook heel knap hoe je theorie en gevoel weet te verbinden en te verwoorden. Religie en psychologie komen samen in de vrouw, als een mooie ontdekkingstocht. Ga dit lezen. Elke man en elke vrouw moet dit boek lezen.

• Briljant. Hoe je een werkelijk prachtig verhaal verweeft met onderliggende thema’s en een diepere betekenis: vrouw, seksualiteit, geloof, liefde, verlangen, angst en ontwikkelingspsychologie. Er zit zoveel in dit boek; heel bijzonder. Ik heb ervan genoten en ga ‘Cilento’ aanbevelen aan vriendinnen en collega’s. Applaus!”

• Ik kon niet wachten om het boek helemaal uit te lezen, zo spannend en zo beeldend geschreven. Dank dat je je zo hebt opengesteld, maar ook het plot, de woordkeuze. Ik ben er stil van en zou er graag dieper met je op doorgaan. Ik ben er nog stil van.

• Ik heb lang over je boek gedaan, omdat ik wilde dat het verhaal me lang zou begeleiden. Ik vind het fenomenaal hoe je alles op zijn plaats brengt, de woorden z’n weg vinden en je er als lezer beklemmend, maar ook bevrijdend in mee wordt genomen. Stil van; echt prachtig!

• Ik waardeer de verschillende verhaallijnen die je door elkaar laat lopen. Dat geeft spanning en kracht aan het verhaal. De verschillende personages worden op verrassende wijze met Marí verbonden. Heel boeiend; het hield me vast, vooral in de laatste hoofstukken van de roman. Ook hier weer wendingen die het verhaal een verrassend, spannend verhaal laten worden. In de persoon van Georg kwam ik de negatieve manier tegen, waarmee de Kerk door de eeuwen heen met het vrouwelijke en met het seksuele is omgegaan. Ik zie Andreas als zijn tegenpool; hij is een ervaringsdeskkundige in een tedere omgang met vrouwen en lijkt weinig belast door de culturele afwijzing en verstoting van het seksuele. Beide mannen komen elkaar aan het eind van het verhaal tegen en jij weet deze ontmoeting als schrijver mooi te verbinden. Mari zit er goed tussenin en weet er met wijsheid mee om te gaan.

Je laat de lezer goed zien welke rol de Kerk door de eeuwen heen heeft gespeeld. De uitgekozen citaten van Deschner geven uitstekend weer hoe de Kerk seksualiteit door de eeuwen heen tot zonde heeft verklaard en hoe deze is verstoten. In jouw verhaal spelen de consequenties hiervan door in de verschillende trauma’s van de personages, vooral in het trauma van Marí. Naar mijn mening heeft deze verstoting van onze seksualiteit een gigantische schaduwzijde met zich meegebracht in de vorm van massief seksueel misbruik door geestelijken. Deze is de laatste decennia aan het licht gekomen en de verhalen uit de verschillende landen vertonen opvallend veel overeenkomst. Een van de belangrijkste gevolgen vind ik de mannelijke seks waarbij de vrouw tot een object gereduceerd wordt.

• Ik ga je boek nog een keer lezen om heel goed in de diepere lagen te duiken. Nu wilde ik eerst het hele verhaal tot me nemen, want daar was ik echt nieuwsgierig naar. Niet alleen vooraf, ook gedurende het lezen wilde ik heel graag weten hoe het verder ging en wat er zou gebeuren. Het boek heeft me gepakt dus. Ik vind het mooie gedetailleerde beschrijvingen van natuurschoon, culinaire gerechten en inrichting. En dat is een mooie omlijsting van het echte verhaal. Ik vraag me wel af hoe de relatie tussen Kat en Marí zich verder zal ontwikkelen. Een nieuw boek misschien? En hoe zit het met Georg, wat wil hij van Mari, daar wordt even aan getipt, maar niet verder uitgewerkt. De grote rol en (afschuwelijke) invloed van de kerkvaders wil ik me nog verder in verdiepen, daar kan ik nog niet zoveel over zeggen. Misschien is dit wel mijn eigen geschiedenis met de kerkvaders…

Kenmerkend vond ik het relationele aspect in het boek: Wat zoekt een man in een relatie en wat zoekt een vrouw daarin.

Op basis van de flaptekst had ik meer heftigheid verwacht, maar dat vond ik eigenlijk wel prettig. Het verhaal in het boek duidt op zoveel meer dat de seksuele ontwikkeling van de vrouw beïnvloedt. Waarbij de verkrachting, zeker als eerste seksuele ervaring, hoewel…eigenlijk de tweede, wel de rode vlaggen zijn.”

Ben je van plan om verder te schrijven, en zo ja, ligt er al iets nieuws in het verschiet?
“Ja absoluut. Ik ben enorm geïnteresseerd in psychoanalyse, maar dan uitgewerkt in een toegankelijk verhaal dat makkelijk leest en een complex thema gelaagd weergeeft. Als dit lukt, word ik echt blij. Ik verheug me daarom alweer op een volgende uitdaging, maar er borrelt van alles in mij waar ik eerst een vorm voor moet vinden. Dat betekent dat ik nu zoekende ben, voordat ik weer kan beginnen. Ik wil eerst structuur maken, die ik tijdens het schrijven weer moet durven loslaten om mijn creativiteit te laten stromen. ‘Cilento’ heeft me nieuwe inzichten gegeven die ik graag verder wil uitwerken, maar ik twijfel tussen een bundel met korte verhalen vanuit het thema ‘liefde op oudere leeftijd’ of een nieuwe roman. Voor de bundel heb ik al een pakkende titel, die ik niet ga verklappen, want het zegt alles, ook met humor, en ik moet de verhalen nog schrijven. Voor de roman is er een ander thema dat al een tijdje door mij heen sluimert, maar ook daar wil ik nog niet veel over kwijt. Het gaat over de kwetsbaarheid van een meisje in de puberteit, die in een parallel leven stapt of besluit om te sterven. Het is nog te pril om er meer over te willen zeggen, maar misschien wordt het wel allebei: de bundel en de roman. Eerst even rust nemen en inzichten door mij heen laten dwarrelen, om dan weer lekker aan een nieuwe schrijfreis te kunnen beginnen.”

Boek bestellen
Benieuwd geworden naar Cilento? Deze roman is onder meer te bestellen via https://uitgeverijdoornwater.nl/romans/cilento. Het ISBN-nummer luidt: 978-90-834495-7-9 en de prijs bedraagt € 22,95.